“Schrijf de rol van de vrouw op het rose blaadje en op het gele de rol van de man. Op het derde komt de gezamenlijke rol.” Met deze denkopdracht beginnen twintig tranga uma’s uit verschillende dorpen – elf inheemsen en negen Marrons – op dinsdag 5 november aan de tweedaagse workshop Gender in Engagement. Achter dit initiatief staan de Vereniging van Inheemse Dorpshoofden in Suriname (VIDS), Stichting KAMPOS-Samenwerkingsverband van Tribale Volken in Suriname, en Bureau Gender Aangelegenheden (BGA) van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Uit de antwoorden blijkt dat in sommige dorpen ook vrouwen het mannenwerk doen, zoals jagen, kostgrond kappen en boot varen. Een paar jaren geleden bestonden nog geen vrouwelijke kapiteins. Veranderingen vinden plaats, maar de manier om een dorp te benaderen blijft ongewijzigd: eerst het traditioneel gezag inlichten, die op haar beurt de gemeenschap raadpleegt of op de hoogte stelt.

Cylene France, project manager van Stichting Fonds Ontwikkeling Binnenland (SFOB) hield een presentatie over de duurzame doelstellingen (SDGs) in relatie tot de ontwikkeling in de dorpen.

Voordat wordt overgegaan op de getuigenissen (testimonials) krijgen de aanwezigen een presentatie over de Sustainable Development Goals (SDG’s), die vanuit de Millennium Goals(8) met nog negen doelen zijn uitgebreid. Onder deze zeventien doelen vallen o.a.: uitbannen van armoede, honger en ongelijkheid. Er is een verschil tussen een kind sturen om ijsjes te verkopen om aan geld te komen (kinderarbeid) en een kind meenemen naar de kostgrond om te helpen werken (cultuur). Als mens in het binnenland heb je ook recht op goede gezondheid en welzijn, kwaliteit onderwijs, economische ontwikkeling, schoon water en sanitair en betaalbare en duurzame energie. Alle doelen zijn vastgelegd in Agenda 2030, het streefjaar voor de SDG’s. Een veelzeggend principe hiervan is ‘Leave no one behind’ (Niemand mag achterblijven).

Testimonials
“Ik ben slachtoffer van lanti die bijna de helft van ons gebied heeft uitgegeven aan derden. Lanti kan geen besluitvorming doen vanuit een bureau, zonder ons als lokale bewoners te betrekken,” zegt Joan Van der Bosch, dorpshoofd van Pikin Poika (Wanica). “Wan tranga strey, zegt ze over het bewandelen van legale wegen voor grondenrechten zonder resultaat. “Lanti komt eerst in actie en dan pas benaderen ze ons. Ze zien ons -het traditioneel gezag – niet, luidt de ervaring van dorpshoofd Margriet Biswane van Alfonsdorp (Beneden-Marowijne). Ze staat op haar rechten: “Buitenstaanders mogen niet dwingen om toestemming, én wij bepalen wanneer het gebeurt!” Tina Henkie, basya Pusugrunu, haalt een andere groep aan: de kerken. “Ook die zorgen voor verdeeldheid.” Al de gepresenteerde problemen zijn niet nieuw. Andere sprekers delen ook soortgelijke ervaringen. Gesprekken vinden niet op gelijkwaardig niveau plaats, mensen verschijnen plotseling met een beschikking, teveel kerkelijke gemeenten in het dorp en de politiek speelt de bewoners tegen elkaar uit. In het geval van Hollandse Kamp is niet alleen het kostgrondgebied in concessie uitgegeven, maar het hele dorp.

De verschillende instanties, stakeholders bespreken hier de ervaringen met engagement in dorpen en gemeenschappen.

 Stappen in het Engagementproces : 
1.Vooraf maken van een afspraak met het traditioneel gezag
2.Vooraf uitwisseling van alle relevante informatie
3. Ruimte (tijd en middelen) bieden voor besluitvorming op cultureel passende wijze
4. Inplannen van gezamenlijke monitoring, evaluatie, verificatie en validatie
5. Afspreken van mechanisme voor behandeling van klachten of geschillen

Betrokkenheid
Op dag twee, woensdag 6 november, buigen de werkgroepen zich opnieuw Ζover de problemen, maar nu aan de tekentafel. Elke groep verwerkt dan een stap in het engagement proces in een tekening. Het zijn er vijf. Het engagement proces maakt deel uit van de Community Engagement Strategy die in maart 2016 door de VIDS en Vereniging van Saramaccaanse Gezagsdragers (VSG) is gepresenteerd aan de overheid. Hoe zien de vrouwen het engagement proces dat allesbehalve een eenrichtingsverkeer is? Genderrol, cultuur en boodschap (zonder veel tekst) moeten tot uiting komen in de engagementtekening. De meesten hebben een situatie van mensen om de tafel (krutu) waarbij ook vrouwen en jongeren aanwezig zijn. Allen gebruiken ze symbolen om de cultuur van inheemse en tribale volken uit te drukken zoals pangi, kurkuru, hoofdtooi, pijl en boog. Een groep heeft alleen het bos en een grote boze adelaar. In een tekstballon staat ‘Wij Inheemsen en tribalen zijn het bos’. De adelaar stelt de tussenpersoon voor die waakt over een goed engagementproces tussen de overheid en de gemeenschappen. Bij dat proces moeten vrouwen ook betrokken worden. Want, zeggen de inheemse en tribale vrouwen, het zijn de vrouwen die meestal in het dorp zijn. Zij zijn degenen die elke dag thuis zijn, die voor de kinderen zorgen, weten waar zij water, brandhout en niet-hout bosproducten halen en waar zij voedsel verbouwen. Zij kennen de situatie in het dorp. Mannen zijn niet altijd in het dorp, zij werken vaak buiten het dorp, en/of komen thuis wanneer zij hun vis of wild hebben gevangen. 

Van alle vijf kleurrijke werken wordt later één poster gemaakt. “Er worden plannen geschreven, maar die verdwijnen in de lade. Vandaar een poster, groot genoeg zodat het niet past in de lade, maar aan de muur kan worden opgehangen,” houdt moderator Renatha Simson van KAMPOS de zaal voor. Het einde van de dag wordt benut voor meer testimonials. De verhalen zijn allesbehalve zalig: dorpen worden verrast met gronduitgiften en een multinational komt zijn afspraken niet na.

Dialoog met stakeholders
Engagement wordt reeds min of meer toegepast door de overheid en niet-gouvernementele stakeholders, maar zoals uit hun presentaties bleek, is er nog veel ruimte voor verbetering. Op de presentatiedag waren ondere andere aanwezig Nimos-Redd+, Rode Kruis, NCCR, LVV, RGD, Medische Zending, Tropenbos Suriname, UNDP en Small Grants Programme. Enkele ‘statements’: ‘Vragen uit het veld worden bestudeerd, maar wan taki de fosi nanga dc, kapitein of basya voordat we tot actie overgaan’ (LVV). ‘Medische Zending is de enige die medische hulp biedt in het binnenland, het zou goed zijn als ze navragen wat ze niet goed doen en kunnen verbeteren’ (opmerking uit de zaal). ‘Mensen moeten niet het gevoel hebben dat we ze een genoegen zijn komen doen. We passen FPIC (Free, Prior, Informed, Consent) toe, hanteren een Human Rights Based Approach en vanaf 2019 wordt ook gekeken naar gendergevoeligheid’ (Tropenbos Suriname). ‘Vanaf 2020 zullen we bij het financieren van projecten ook kijken naar de betrokkenheid van vrouwen en jongeren in het engagement proces’ (Small Grants Programme).
Zonder goede engagement kan een project fout verlopen en dat toont Simson middels een waar gebeurd verhaal. “In sommige dorpen liggen overwoekerde machines en gebouwen. Die dingen gebeuren, omdat we vaak het engagement proces vergeten. Door engagement krijg je kwaliteit en dat het project wordt gedragen door de gemeenschap. Het is omslachtig en duur, maar uiteindelijk voorkom je hiermee risico- en conflictmanagement.” Op het programma staat ook Gendergevoeligheid. “Praten met de vrouwelijke kapitein wilt niet zeggen dat je al klaar bent met gender, het dorp bestaat uit meer mensen. Zij moeten ook worden gehoord!” houdt Sharon Saridjan-Tjokro (BGA) de stakeholders voor. De geprojecteerde tekeningen van de vrouwen benadrukken opnieuw deze boodschap. De dag wordt afgesloten met een dialoog, een kenki prakseri, over een goed engagement proces tussen de stakeholders aan de ene kant en de traditionele gezagsdragers en vrouwen aan de andere kant.

Casus Pikin Poika

Kapitein Joan van der Bosch van het dorp Pikin Poika legt uit dat de “illegale bewoners” bijenkasten hadden gebouwd om de dorpsbewoners te bedreigen niet op hun terrein te komen, anders zouden de bijen los gemaakt worden. Echter hebben de jonge mannen van het dorp ervoor gezorgd dat het niet zover is gekomen door de kasten kapot te slaan.

Op de vierde dag werden de stakeholders meegenomen naar Pikin Poika om te zien wat de gevolgen zijn als de juiste engagementstrategie niet in acht wordt genomen. In het dorp is er een poort die de dorpelingen scheidt van hun kostgronden en jacht -en visgebieden. De gronden zijn zonder medeweten van het dorp aan derden uitgegeven. Kapitein Joan van der Bosch deelt haar ervaringen met de aanwezigen over een verkeerde engagement strategie. Benadrukt werd dat als de gemeenschap betrokken wordt en haar mening kan geven, dan voorkom je problemen en is samenwerking tussen beide partijen ook heel goed.

Aandachtspunten bij engagement

• Geen eenmalige bijeenkomst maar een dialoog in alle stadia.
• Een relatie aangaan met de gemeenschap.
• Is het doel duidelijk voor de gemeenschap?
• Is het proces flexibel? Geen eenzijdige beslissingen.
• Engagement begint lang voordat het projectvoorstel wordt geschreven.
• Respect naar het traditioneel gezag
• Engagement op basis van gelijkwaardigheid.
• De mensen observeren u, gaat u dus eerlijk met ze om.

Uit de discussie blijkt dat door de verkeerde engagement strategie inheemse en tribale gemeenschappen nu geen vertrouwen meer hebben in de overheid en andere instanties. Dit is één van de knelpunten die maken dat een engagement niet optimaal verloopt. Een ander knelpunt dat in Pikin Poika naar voren kwam, is het gebrek aan middelen voor een optimale engagement strategie. Bij het engagementproces moeten deze en andere knelpunten dan ook meegenomen worden naast gender, cultuur en gebruiken binnen de gemeenschap.
Verantwoording: De vierdaagse workshop “Gender in Engagement vanuit het perspectief van Inheemse en Tribale Volken” (5-8 november 2019) is een synergie van activiteiten van VIDS, KAMPOS en BGA en vond plaats in het kader van de uitvoer van de actie “Een engagement strategie of protocol uitleggen aan alle stakeholders” in het Genderactieplan 2019-2020 onder het prioriteitsgebied Milieu en Klimaatverandering van het BGA. De output van deze activiteit moet leiden tot het feit dat Stakeholders zijn geïnformeerd hoe om te gaan met Inheemse en Tribale volken bij de implementatie van projecten en activiteiten. Er is met name gekeken naar de specifieke rol van de vrouw in het engagement proces. Dit proces is vastgelegd in de Community Engagement Strategy (VIDS, VSG 2016).

het organisatie team met de kapitein van Pikin Poika.

Een groepsfoto met de deelnemers van de verschillende organisaties, instanties, stakeholders en vertegenwoordigers van de inheemse en tribale gemeenschappen.

De workshops zijn gefinancierd door de Europese Unie middels het VIDS Indigenous Navigator project “Monitoring Indigenous Peoples’ Rights and making the SDGs work for Indigenous Peoples”.